widokówka z ujęciem na budynek starostwa. Jeszcze bez północnego skrzydła, które dobudowano w 1914 r.

Istotnym elementem polityki germanizacyjnej było osadnictwo kolonistów niemieckich - realizowane przez powołaną do życia w 1886 r. Komisję Kolonizacyjną dla Wielkopolski i Pomorza z kapitałem 100 mln marek, zasilanym po jego wyczerpaniu dodatkowymi funduszami.

Działalność tejże komisji na terenie powiatu chojnickiego wyraziła się osadnictwem 174 rodzin do końca 1914 r. W latach 1889 ? 1913 Komisja Kolonizacyjna wykupiła na cele osadnictwa następujące majątki: Ogorzeliny, Nowy Dwór, Lotyń, Gockowice, Jakubowo, Mokre, Sternowo, Stare Prusy. Znamiennym czynnikiem nabywania majątków było jej ukierunkowanie, które gwarantowało osadnictwo tam, gdzie była już grupa ludności niemieckiej.

Powałki z Klawkowem i Kłodawą...

Dokument Komisji Kolonizacyjnej Reg. XIII 3823 z lat 1912 ? 1913.

Któryś z bywałych chojniczan udostępnił piszącemu te słowa niezwykły dokument. Nosi mianowicie sygnaturę Archiwum Państwowego: ?AP Poznań Komisja Kolonizacyjna Reg. XIII 3823? i dodatkową numeracją ?58? zamieszczoną obok miejsca wystawienia (Posen) oraz podwójnego datowania: ?wrzesień 1912? ? oraz maj 1913?. Dokument w tłumaczeniu na język polski brzmi następująco:

?Zwraca się (Przewodniczący Królewskiej Komisji Kolonizacyjnej dla Pomorza Zachodniego i Poznania) do potencjalnych kandydatów na osiedlenie się do podanych w tytule miejscowości, proponując przyjazd i oględziny przyszłych nieruchomości (gruntów). Areał przeznaczony z parcelowanego majątku państwowego wynosi łącznie 1699 hektarów (6796 morgów), obejmujących 43 miejsca lokalizacji, przy różnej ich wielkości. W tejże części wstępnej strona wysuwająca ofertę wymienia położenie miejscowości objętej kolonizacją z ich przynależnością powiatową (Chojnice), prowincjonalną (Pomorze Zachodnie) i regencyjną (Kwidzyn). Podaje się też tam stacje kolejowe i siedzibę poczty.

bismarck.JPG

Obelisk ku pamięci Bismarcka przez szkołą miejską (Obecnie SP nr 1.)

Dalsze punkty zaproszenia, od 1 do 8 informują o innych okolicznościach, objaśniających oferowane do przejęcia grunty tj.: ich jakość rolną (rodzaje gleby), możliwości kupienia materiałów budowlanych, łącznie z drewnem, źródła kupna maszyn rolniczych, położenie komunikacyjne miejscowości, główny rynek zakupu i zbytu (Chojnice), inne najbliższe miejscowości k. Chojnic (Pawłówko z Grunowem), położenie najbliższej

Pomnik cesarza Wilhelma w Chojnicach. Pocz. XX w.

szkoły ewangelickiej w Powałkach ? oraz miejscowości, w których znajdują się kościoły ewangelickie (Chojnice i Krojanty). W uwagach dodatkowych podaje się koszty biletów 3 i 4 klasy z różnych miejscowości z Niemiec (Berlina, Szczecina, Magdeburga, Wrocławia, Frankfurtu n/M., Hannoveru ? itp.).

Zaś w dalszym dopisku dodatkowe objaśnienia związane z obowiązkami podatkowymi ? np. że grunty bez zabudowań są zwolnione od nich na trzy lata, z budynkami ? na dwa. Zakończenie precyzuje możliwości oględzin oferowanych obiektów, z objaśnieniem o zamierzonym terminie przyjazdu, dla dowiezienia potencjalnych kupców, zaprzęgiem konnym, na miejsca oferowanych gruntów?.

Argumentacja ...

Ciekawe wydaje się tłumaczenie zaproszenia do osobistego przybycia - w celu zapoznania się z terenami przeznaczonymi pod osadnictwo. M. in. tam czytamy: ?Grunty składają się (Kłodawa i Klawkowo) w znacznej

Ciekawe, czy i z tej oferty korzystali niemieccy koloniści.

części z silnie gliniastego gruntu piaszczystego z 25 do 30 cm warstwą orną na łagodnie przepuszczalnej glinie w niższej warstwie, przy głębokości od 40 ? 50 cm. Powierzchnie łąk są wystarczające, co w każdym miejscu pozwala na przydział tych niezbędnych gruntów.

- Kamienne materiały budowlane można nabywać w okolicznych cegielniach w Igłach i Pawłowie, niezbędne drewno osiągalne w blisko odległych nadleśnictwach ? po zwykłych cenach. Wznoszenie zabudowań jest zatem możliwe po umiarkowanych kosztach.

- Maszyny rolnicze są dostępne w Fabryce Maszyn Bruno Riedel w Chojnicach i w firmie Horstmann w Starogardzie Gdańskim po stosownych cenach.

- Główny rynek wymiany towarów ? miasto Chojnice ? leży 5 km od Powałek i 6 km od Kłodawy.

- Szkoła ewangelicka zostanie najprawdopodobniej wybudowana w Powałkach na koszt państwa, przy odpowiedniej dotacji władz regionalnych. Ukształtowana z czasem gmina osiedleńcza uzyska niezbędne

Pomnik ku czci poleglych chojniczan w wojnie prusko - francuskiej. Widok z 1908 r.

wyposażenie jako majątek gminy.

Współczesne spostrzeżenie: Jesteśmy w Unii Europejskiej, i to razem z Niemcami. Przypomnienie tego dokumentu naświetla przemiany, jakie w międzyczasie zaszły. Nie ma cesarskich, ani hitlerowskich Niemiec. Ale ?przepływ ludzi i kapitałów?, to jeden z podstawowych rygorów funkcjonowania UE i państw w nim zrzeszonych. ? Czy w tej sytuacji pewne analogie ?kolonizacji? są możliwe? ? Trudno mi odpowiedzieć! Może mnie ktoś z czytelników wyręczy?

 Wstęp i oprac., fot. (red).  Tekst i tłumacz. Z. Steinke.